॥नमःसर्वबुद्धबोधिसत्त्वेभ्यः॥

||namaḥ sarva buddha bodhisattvebhyaḥ||

आत्मधर्मोपचारोहिविविधोयःप्रवर्तते।

विज्ञानपरिणामोऽसौपरिणामःसचत्रिधा॥१॥

ātmadharmopacāro hi vividho yaḥ pravartate|

vijñānapariṇāme'sau pariṇāmaḥ sa ca tridhā||1||

विपाकोमननाख्यश्चविज्ञप्तिर्विषयस्यच।

तत्रालयाख्यंविज्ञानंविपाकःसर्वबीजकम्॥२॥

vipāko mananākhyaś ca vijñaptir viṣayasya ca|

tatrālayākhyaṁ vijñānaṁ vipākaḥ sarvabījakam||2||

असंविदितकोपादिस्थानविज्ञप्तिकंचतत्।

सदास्पर्शमनस्कारवित्संज्ञाचेतनान्वितम्॥३॥

asaṁviditakopādisthāna vijñaptikaṁ ca tat|

sadā sparśamanaskāravitsaṁjñācetanānvitam||3||

उपेक्षावेदनातत्रानिवृताव्याकृतंचतत्।

तथास्पर्शादयस्तच्चवर्ततेस्रोतसौघवत्॥४॥

upekṣā vedanā tatrānivṛtāvyākṛtaṁ ca tat|

tathā sparśādayas tac ca vartate srotasaughavat||4||

तस्य व्यावृत्तिरर्हत्वे तदाश्रित्य प्रवर्तते ।

तदालम्बं मनोनाम विज्ञानं मननात्मकम् ॥ ५ ॥

tasya vyāvṛttir arhattve tad āśritya pravartate|

tadālambaṁ manonāma vijñānaṁ mananātmakam||5||

क्लेशैश्चतुर्भिः सहितं निवृताव्याकृतैः सदा ।
आत्मदृष्ट्यात्ममोहात्ममानात्मस्नेहसंज्ञितैः॥ ६ ॥

kleśaiś caturbhiḥ sahitaṁ nivṛtāvyākṛtaiḥ sadā|

ātmadṛṣṭyātmamohātmamānātmasnehasaṁjñitaiḥ||6||

यत्रजस्तन्मयैरन्यैः स्पर्शाद्यैश्चार्हतो न तत् ।
न निरोधसमापत्तौ मार्गे लोकोत्तरे न च ॥ ७ ॥

yatrajas tanmayair anyaiḥ sparśādyaiś cārhato na tat|

na nirodhasamāpattau mārge lokottare na ca||7||

द्वितीयः परिणामो ऽयं तृतीयः षङ्विधस्य या ।
विषयस्योपलब्धिः सा कुशलाकुशलाद्वया ॥ ८ ॥

dvitīyaḥ pariṇāmo 'yaṁ tṛtīyaḥ ṣaḍvidhasya yā|

viṣayasyopalabdhiḥ sā kuśalākuśalādvayā||8||

सर्वत्रगैर्विनियतैः कुशलैश्चैतसैरसौ ।
संप्रयुक्ता तथा क्लेशैरुपक्लेशैस्त्रिवेदना ॥ ९ ॥

sarvatragair viniyataiḥ kuśalaiś caitasair asau|

samprayuktā tathā kleśair upakleśais trivedanā||9||

आद्याः स्पर्शादयश्छन्दाधिमोक्षस्मृतयः सह ।
समाधिधीभ्यां नियताः श्रद्धाथ ह्रीरपत्रपा॥ १० ॥

ādyāḥ sparśādayaś chandādhimokṣasmṛtayaḥ saha|

samādhidhībhyāṁ niyatāḥ śraddātha hrīr apatrapā||10||

अलोभादि त्रयं वीर्यं प्रश्रब्धिः साप्रमादिका ।
अहिंसा कुशलाः क्लेशा रागप्रतिघमूढयः॥ ११ ॥

alobhāditrayaṁ vīryaṁ praśrabdhiḥ sāpramādikā|

ahiṁsā kuśalāḥ kleśā rāgapratighamūḍhayaḥ||11||

मानदृग्विचिकित्साश्च क्रोधोपनाहने पुनः ।
म्रक्षः प्रदाश ईर्ष्याथ मात्सर्यं सह मायया ॥ १२ ॥

mānadṛg vicikitsāś ca krodhopanahane punaḥ|

mrakṣaḥ pradāśa īrṣyātha mātsaryaṁ saha māyayā||12||

शाठ्यं मदो विहिंसाह्रीरत्रपा स्त्यानम् उद्धवः ।
आश्रद्ध्यमथ कौशीद्यं प्रमादो मुषिता स्मृतिः॥ १३ ॥

śāṭhyaṁ mado vihiṁsāhrīr atrapā styānam uddhavaḥ|

āśraddhyam atha kausīdyaṁ pramādo muṣitā smṛtiḥ||13||

विक्षेपोऽसंप्रजन्यं च कौकृत्यं मिद्धमेव च ।
वितर्कश्च विचारश्चेत्युपक्लेशा द्वये द्विधा ॥ १४ ॥

vikṣepo 'samprajanyaṁ ca kaukṛtyaṁ middham eva ca|

vitarkaś ca vicāraś cety upakleśā dvaye dvidhā||14||

पञ्चानां मूलविज्ञाने यथाप्रत्ययमुद्भवः ।
विज्ञानानां सह न वा तरङ्गाणां यथा जले ॥ १५ ॥

pañcānāṁ mūlavijñāne yathāpratyayam udbhavaḥ|

vijñānānāṁ saha na vā taraṅgāṇāṁ yathā jale||15||

मनोविज्ञानसंभूतिः सर्वदासंज्ञिकादृते ।
समापत्तिद्वयान्मिद्धान्मूर्छनादप्यचित्तकात् ॥ १६ ॥

manovijñānasaṁbhūtiḥ sarvadāsaṁjñikād ṛte|

samāpattidvayān middhān mūrchanād apy acittakāt||16||

विज्ञानपरिणामोऽयं विकल्पो यद्विकल्प्यते ।
तेन तन्नास्ति तेनेदं सर्वं विज्ञप्तिमात्रकम् ॥ १७ ॥

vijñānapariṇāmo 'yaṁ vikalpo yad vikalpyate|

tena tan nāsti tenedaṁ sarvaṁ vijñaptimātrakam||17||

सर्वबीजं हि विज्ञानं परिणामस्तथा तथा ।
यात्यन्योन्यवशाद्‌ येन विकल्पः स स जायते ॥ १८ ॥

sarvabījaṁ hi vijñānaṁ pariṇāmas tathā tathā|

yāty anyonyavaśād yena vikalpaḥ sa sa jāyate||18||

कर्मणो वासना ग्राहद्वयवासनया सह ।
क्षीणे पूर्वविपाकेऽन्यद्विपाकं जनयन्ति तत् ॥ १९ ॥

karmaṇo vāsanā grāhadvayavāsanayā saha|

kṣīṇe pūrvavipāke 'nyadvipākaṁ janayanti tat||19||

येन येन विकल्पेन यद्यद्‌ वस्तु विकल्प्यते ।
परिकल्पित एवासौ स्वभावो न स विद्यते ॥ २० ॥

yena yena vikalpena yad yad vastu vikalpyate|

parikalpita evāsau svabhāvo na sa vidyate||20||

परतन्त्रस्वभावस्तु विकल्पः प्रत्ययोद्भवः ।
निष्पन्नस्तस्य पूर्वेण सदा रहितता तु या ॥ २१ ॥

paratantrasvabhāvas tu vikalpaḥ pratyayodbhavaḥ|

niṣpannas tasya pūrveṇa sadā rahitatā tu yā||21||

अत एव स नैवान्यो नानन्यः परतन्त्रतः ।
अनित्यतादिवद्‌ वाच्यो नादृष्टेऽस्मिन्‌ स दृश्यते ॥ २२ ॥

ata eva sa naivānyo nānanyaḥ paratantrataḥ|

anityatādivad vācyo nādṛṣṭe 'smin sa dṛśyate||22||

त्रिविधस्य स्वभावस्य त्रिविधां निःस्वभावताम् ।
संधाय सर्वधर्माणां देशिता निःस्वभावता ॥ २३ ॥

trividhasya svabhāvasya trividhāṁ niḥsvabhāvatām|

sandhāya sarvadharmāṇāṁ deśitā niḥsvabhāvatā||23||

प्रथमो लक्षणेनैव निःस्वभावोऽपरः पुनः ।
न स्वयं भाव एतस्येत्यपरा निःस्वभावता ॥ २४ ॥

prathamo lakṣaṇenaiva niḥsvabhāvo 'paraḥ punaḥ|

na svayaṁbhāva etasyety aparā niḥsvabhāvatā||24||

धर्माणां परमार्थश्च स यतस्तथतापि सः ।
सर्वकालं तथाभावात्‌ सैव विज्ञप्तिमात्रता ॥ २५॥

dharmāṇāṁ paramārthaś ca sa yatas tathatāpi saḥ|

sarvakālaṁ tathābhāvāt saiva vijñaptimātratā||25||

यावद्विज्ञप्तिमात्रत्वे विज्ञानं नावतिष्ठते ।
ग्राहद्वयस्यानुशयस्तावन्न विनिवर्तते ॥ २६ ॥

yāvad vijñaptimātratve vijñānaṁ nāvatiṣṭhati|

grāhadvayasyānuśayas tāvan na vinivartate||26||

विज्ञप्तिमात्रमेवेदमित्यपि ह्युपलम्भतः ।
स्थापयन्नग्रतः किंचित्‌ तन्मात्रे नावतिष्ठते ॥ २७ ॥

vijñaptimātram evedam ity api hy upalambhataḥ|

sthāpayann agrataḥ kiñcit tanmātre nāvatiṣṭhate||27||

यदालम्बनं विज्ञानं नैवोपलभते तदा ।
स्थितं विज्ञानमात्रत्वे ग्राह्याभावे तदग्रहात् ॥ २८ ॥

yadā lambanaṁ vijñānaṁ naivopalabhate tadā|

sthitaṁ vijñānamātratve grāhyābhāve tadagrahāt||28||

अचित्तोऽनुपलम्भोऽसौ ज्ञानं लोकोत्तरं च तत् ।
आश्रयस्य परावृत्तिर्द्विधा दौष्ठुल्यहानितः ॥ २९ ॥

acitto 'nupalambho 'sau jñānaṁ lokottaraṁ ca tat|

āśrayasya parāvṛttir dvidhā dauṣṭhulyahānitaḥ||29||

स एवानास्रवो धातुरचिन्त्यः कुशलो ध्रुवः ।
सुखो विमुक्तिकायोऽसौ धर्माख्योऽयं महामुनेः॥ ३० ॥

sa evānāsravo dhātur acintyaḥ kuśalo dhruvaḥ|

sukho vimuktikāyo 'sau dharmākhyo 'yaṁ mahāmuneḥ||30||

त्रिंशिकाविज्ञप्तिकारिकाः समाप्ताः
कृतिरियमाचार्यवसुबन्धोः

||triṁśikāvijñaptikārikāḥ samāptāḥ||

|kṛtir iyam ācārya vasubandhoḥ||